Muzej Nikole Tesle u Beogradu

Muzej Nikole Tesle u Beogradu osnovan je Rešenjem Vlade FNRJ 5. decembra 1952. godine, na predlog Saveta za nauku i kulturu Vlade. Rešenje o osnivanju objavljeno je u „Službenom listu FNRJ” broj 59. od 10. decembra 1952. godine. Za prvog direktora Vlada je imenovala profesora Filozofskog fakulteta Veljka Koraća.

Muzej je otvoren za posetioce 20. oktobra 1955. godine i bio je prvi tehnički muzej u tadašnjoj Jugoslaviji. Za sedište muzeja određena je Genčićeva vila u Krunskoj ulici broj 51, u Beogradu. U muzeju se nalazi i čuva sva lična zaostavština čuvenog naučnika i inovatora.

Porodična kuća Đorđa Genčića, podignuta je između 1927. i 1929. godine, prema projektu istaknutog arhitekte Dragiše Brašovana.

To je prava građanska porodična kuća tog vremena i jedno od najznačajniji ostvarenja iz njegovog akademskog perioda stvaralaštva. Sve do Drugog svetskog rata, kuća je služila svojoj prvobitnoj nameni. Genčićeva kuća je utvrđena za spomenik kulture 1987. godine. Đorđe Genčić, preminuo je 1938, a svu svoju imovinu zaveštao je državi.

Zahvaljujući zalaganju Save Kosanovića, sestrića Nikole Tesle, zaostavština velikog naučnika preneta je u Beograd 1951. godine. Svi lični spisi, biblioteka i lični predmeti sada su kulturna dobra neprocenjive vrednosti i čuvaju se u Muzeju Nikole Tesle. Muzej je jedinstvena naučna i kulturna ustanova u Srbiji i u svetu. To je jedino mesto koje čuva originalnu i ličnu zaostavštinu Nikole Tesle, uključujući najveću svetsku kolekciju dokumenata o njegovom životu i radu. Istraživači iz celog sveta mogu pronaći informacije u muzeju o istoriji
nauke, inovacijama, patentnim pravima, projektima vezanim za očuvanje i zaštitu životne sredine, kao i o istraživanjima u oblasti „čistih“ izvora energije.

Prva stalna postavka sadržala je verne replike modela izrađenih po Teslinim nacrtima. Obimnije rekonstrukcije stalne postavke izvršene su 2007. i 2016. godine. Od 1969. do 2020. godine osnivačka prava vršio je grad Beograd. Vlada Republike Srbije 21. maja 2020. godine, donela je Odluku o preuzimanju osnivačkih prava nad Muzejom Nikole Tesle.

Muzej poseduje najveću svetsku zbirku originalnih dokumenata, ličnih predmeta, tehničkih crteža i patenata, originalnih aparata i uređaja, fotografija, biblioteke, i novinskih isečaka. Ukupno, kolekcija obuhvata preko 160.000 originalnih dokumenata, 2000 knjiga i časopisa, 1500 fotografija i staklenih fotoploča, 1200 originalnih tehničkih, ličnih, memorijalnih i umetničkih predmeta, kao i 2000 planova i crteža.

Zaostavština obuhvata Tesline rukopise, beleške, pisma, tehničke crteže i patente, aparate i uređaje koje je Tesla izumeo, fotografije, fotoploče i slajdove sa snimcima Tesle i njegovih laboratorija, biblioteku sa knjigama i časopisima kao i novinske članke i isečke koje je Tesla prikupljao tokom života. U muzeju se čuvaju i lični predmeti, koje je koristio u svakodnevnom životu: odeća i obuća, krevet, frižider i sef koje je koristio u svojoj hotelskoj sobi, pribor za pisanje, sitni predmeti za ličnu upotrebu, nekoliko umeničkih slika, različiti merni
instrumenti iz laboratorija i razni drugi predmeti.

Slika 3. Predmeti iz zaostavštine Nikole Tesle, Muzej Nikole Tesle u Beogradu

Muzejska kolekcija je sistematizovana u 12 zbirki  i to:

• 1. Zbirka predmeta iz oblasti elektrotehnike,
• 2. Zbirka predmeta iz oblasti mašinstva,
• 3. Zbirka predmeta iz oblasti hemijske tehnologije,
• 4. Zbirka sitnih tehničkih predmeta,
• 5. Zbirka ličnih predmeta Nikole Tesle od tekstila i kože,
• 6. Zbirka realija,
• 7. Zbirka odlikovanja iz zaostavštine Nikole Tesle,
• 8. Zbirka likovne i primenjene umetnosti iz zaostavštine Nikole Tesle,
• 9. Zbirka memorijalnih predmeta,
• 10. Zbirka likovne i primenjene umetnosti Muzeja Nikole Tesle,
• 11. Llična arhiva Nikole Tesle i
• 12. Lična biblioteka Nikole Tesle.

Novinski isečci i novine koji je Nikola Tesla sakupljao i čuvao tokom svog života predstavljaju dragocen izvor informacija o Teslinom životu i radu. Ovaj važan istorijski izvor je dugi niz godina smatran manje važnim, te je bio i nedostupan za izučavanje. Ova velika, potpuno neistražena kolekcija, predstavlja  izvor do sada nepoznatih informacija i saznanja i u kontekstu sa ostalom arhivskom građom, delovima Tesline arhive, omogućiće i drugačije sagledavanje Teslinog života i istraživačkog rada. Takođe, verovatno je da se u ovoj kolekciji novina i novinskih isečaka mogu naći i članci koji više nigde nisu sačuvani.

Arhiva – lični fond Nikole Tesle

Najveći deo muzejske dragocenosti čini Teslina lična arhiva sa 163.911 dokumenata, rukopisa, beležaka, proračuna, šema, crteža i pisama. Ova građa, nastala u periodu od 1856. do 1943. godine, obuhvata raznovrsna dokumenta po sadržaju i formi.

Među dokumentima su opisi patenata,  proračuni i šeme pronalazaka, tehnički crteži, pisma koja je dobijao i koncepti ili kopije odgovora koja je pisao, telegrami, fotografije, čestitke, zabeleške na ceduljicama, vizit karte, računi, čekovi, formulari, tekstovi predavanja kucani pisaćom mašinom, sudski sporovi koje je vodio ili u kojima je svedočio, diplome, povelje i mnogi drugi dokumenti.

Iako su papiri na kojima su zapisi stari i raznovrsni, većina građe je dobro očuvana. Arhiva je smeštena u 548 kutija i klasifikovana u sedam tematskih grupa dokumenata (lična dokumenta, pravni poslovi i finansije vezano za rad Teslinih kompanija, prepiske sa pojedincima i kompanijama, delatnost koja obuhvata naučni rad, patenti i patentna dokumentacija, planovi i crteži vezani za delatnost, fotografski materijal koji  sadrži fotografije, foto ploče i slajdovi sa Teslinim izumima, laboratrijama, fotografije rođaka, prijatelja i poslovnih saradnika).

UNESCO je 2003. godine Teslinu arhivu, kao deo pokretnog dokumentarnog nasleđa čovečanstva, uvrstio u Registar “Pamćenje sveta”. Tako je arhivska građa koja se čuva u Muzeju Nikole Tesle stekla najviši oblik zaštite. Narodna skupština Republike Srbije je 2005. godine donela Odluku o utvrđivanju arhivske građe koja se čuva u Muzeju Nikole Tesle kao Lični fond Nikole Tesle, za kulturno dobro od izuzetnog značaja („Službeni.glasnik RS“, br.44/05). Arhivska građa iz Ličnog fonda Nikole Tesle digitalizovana je u potpunosti do 2015. godine. Zahvaljujući digitalizaciji dobijene su digitalne kopije koji se mogu koristiti umesto originala. Pored skeniranja, izvršeno je i mikrofilmovanje građe, kako bi se osigurala trajnost kulturnog nasleđa za buduće generacije.

Današnja organizacija prostora Muzeja Nikole Tesle
Objekat ima četiri etaže, suteren, prizemlje, sprat i krovnu terasu.

U suterenskom delu objekta, nalazi se depo u kome se čuvaju arhivska građa i zbirke, kao i sopstvena konzervatorska laboratorija za konzervaciju papira i radionice za tretman arhivske građe. Takođe, tu su smeštene i tehničke prostorije za potrebe klimatizacije i kontrolu vlažnosti prostora. Ovaj prostor nije dostupan javnosti.

Konzervatorska laboratorija za papir, pod stručnim nadzorom Narodne biblioteke Srbije, opremljena je savremenom opremom i hemijskim sredstvima i omogućava konzervaciju unutar sigurnog muzejskog prostora, bez iznošenja vredne građe van muzeja. Prioritetan zadatak predstavlja obrada, konzervacija i restauracija novinskih isečaka iz ličnog fonda Nikole Tesle, koji su zbog organskog sastava trenutno najugroženiji.